Ουναμούνο, Μιγκέλ ντε-

(Miguel de Unamuno, Μπιλμπάο 1864 – Σαλαμάνκα 1936). Ισπανός δοκιμιογράφος, πεζογράφος, φιλόσοφος και θεατρικός συγγραφέας. Το 1891 κατέλαβε την έδρα της ελληνικής φιλολογίας και άρχισε τη διδασκαλία του στο πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκας. Το 1901 εξελέγη πρύτανης, αλλά το 1914 απολύθηκε, έπειτα από την έντονη αντιμοναρχική δραστηριότητα του. Το 1924, μετά την αντίδρασή του στη δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα, εξορίστηκε στις Καναρίους νήσους, από όπου κατόρθωσε να καταφύγει στη Γαλλία, για να περιμένει εκεί την πτώση του δικτάτορα (1930) και να επιστρέψει στην πατρίδα του και στην έδρα του, στη Σαλαμάνκα. Η έκρηξη του εμφύλιου πόλεμου (1936) προκάλεσε βαθιά απογοήτευση στον Ο., ο οποίος, λίγο πριν πεθάνει, καταδίκασε για άλλη μια φορά το αντιδραστικό κίνημα των στρατιωτικών και τον αδελφοκτόνο πόλεμο στον οποίο είχαν ρίξει τη χώρα. Ανήκε στον μικρό κύκλο των συγγραφέων και λογίων, που συγκρότησαν τη γνωστή γενιά του 1898, η οποία με κριτικό πνεύμα και κάποια απαισιοδοξία έθετε το πρόβλημα της πνευματικής αναγέννησης της Ισπανίας –που τότε ακριβώς έχανε και τις τελευταίες υπερπόντιες κτήσεις της– στις αρχές του 20ού αι. Από τη γενιά του ο Ο. ήταν ασφαλώς ο πιο ανήσυχος και ο λιγότερο συμβιβαστικός. Μέσα στα δοκιμιογραφικά του έργα συναντά κανείς μία διαρκή κριτική του μιλιταρισμού, του υπερβολικού εθνικισμού και των ποικίλων δογματικών απόψεων της Εκκλησίας, άσχετα αν δεν δίνονται από τον ίδιο και οι λύσεις στα αδιέξοδα που προέκυψαν. Ήταν ένα πνεύμα ανεξάρτητο και αντικονφορμιστικό, μαθητής του Σανθ ντελ Ρίο και της κραουσιστικής ισπανικής σχολής, ένα είδος πανθεϊστικού νεοιδεαλισμού, που διαμορφώθηκε με τη μελέτη του Χέγκελ και ιδιαίτερα με την επίδραση, που άσκησε στον Ο. ο Κίργκεγκαρντ (τον οποίο διάβαζε στο δανέζικο πρότυπο) και ο Νίτσε. Ο Ο. εκπροσωπούσε έτσι στη χώρα του ένα είδος χριστιανικού υπαρξισμού, που για τους αυστηρούς καθολικούς συμπατριώτες του κατέληγε στην ετεροδοξία. Η τραγική αίσθηση της ζωής, την οποία εκφράζουν τα έργα του, είχε στην Ισπανία τεράστια φιλολογική και ηθική επίδραση, πολύ περισσότερο από όσο η ίδια η φιλοσοφική του κοσμοθεωρία. Από τα δοκιμιογραφικά του έργα τα πιο γνωστά είναι: Η ζωή του Δον Κιχώτη και του Σάντσο, σύμφωνα με τον Μιγκέλ Θερβάντες (1905), Για την τραγική αίσθηση της ζωής στους ανθρώπους και στους λαούς (1913), Η αγωνία του χριστιανισμού, που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1925 και στην Ισπανία το 1931. Ωστόσο δεν είναι λιγότερο αξιομνημόνευτα τα Δοκίμιά του, που δημοσιεύτηκαν συγκεντρωμένα σε εφτά τόμους το 1916-1918, όπου έχει αποθησαυριστεί το πιο κρίσιμο τμήμα της προβληματικής του Ισπανού φιλόσοφου. Μέσα στο σύνολο του έργου του μεγάλη σημασία παρουσιάζουν τα βιβλία του Ο., στα οποία είναι εμφανής, εκτός από την απαραίτητη φιλοσοφική δοκιμιογραφία (σε θέματα ηθικής, φιλοσοφίας, θρησκείας κλπ.), η επιβλητική φιλολογία δημιουργία του. Μακριά από τις φιλολογικές έριδες του καιρού του, ο Ο. παρουσιάζεται ως ένας ποιητής απομονωμένος: άλλοτε όταν αποκαθιστά τις χρωματικές αντιθέσεις της μυστικιστικής λυρικής στο Ο Χριστός του Βελάθκεθ (1920), άλλοτε όταν εκφράζει την υπαρξιακή του αγωνία στο Ρομανθέρο της εξορίας (1928) και άλλοτε όταν εξομολογείται φωναχτά και με ρομαντισμό τα όνειρα και τα αισθήματα του στο Συλλογή τραγουδιών. Ποιητικό ημερολόγιο (μεταθανάτια έκδοση, 1953). Ως μυθιστοριογράφος εξάλλου ο Ο. εμφανίζεται (περισσότερο από όσο ως αφηγητής) συγγενικός με την πιραντελική σχολή. Το Ειρήνη στον πόλεμο (1897) είναι ένα έργο χορωδιακό και αναφέρεται στην πολιορκία του Μπιλμπάο το 1874. Τα υπόλοιπα πεζογραφήματα του ανήκουν σε περιπτώσεις συνειδησιακής προβληματικής, αποκομμένα εντελώς από το πραγματικό περιβάλλον και αναλυόμενα διαρκώς από διαφορετικές προοπτικές. Εδώ ανήκουν τα έργα του Καταχνιά (1914), Άβελ Σάντσεθ (1917), Η θεία Τούλα (1921) και οι θαυμάσιες Τρεις σύντομες νουβέλες (1920). Η θεατρική παραγωγή του Ο. εμφανίζεται φτωχή συγκριτικά προς ολόκληρο το έργο του. Στηρίζεται και αυτή ουσιαστικά στην από σκηνής διδασκαλία της ηθικής φιλοσοφίας του συγγραφέα, γεγονός που κάνει τα θεατρικά αυτά έργα να φαίνονται περισσότερο σαν φιλοσοφικοί διάλογοι παρά σαν αληθινά δράματα, όπως για παράδειγμα Ο άλλος (1932) και Ο αδελφός Χουάν (1934).